Vaak gaat het in de kerk over de vraag hoe met lhbt’ers om te gaan in het licht van de bijbelse ethiek. Dat is nodig en begrijpelijk. Maar als het daarbij blijft, missen we een goede kijk op wat het lhbt’er zijn kan doen met betrokkenen en kunnen we er onvoldoende voor hen zijn. Hierbij komt dat soms wordt geopperd dat jongvolwassen lhbt’ers uit behoudend protestantse kring meer kans hebben op mentale problemen en suïcidaal gedrag. Hoe zit dat en wat kunnen we hiermee?

Verkenning van de literatuur hierover levert het volgende op:

• Bijna de helft van jongvolwassen lhbt’ers heeft ooit gedacht aan suïcide. Dit is ongeveer drie keer meer dan jongvolwassenen in het algemeen. De meesten gaven aan dat dit samenhangt met hun lhbt’er zijn. 6% Van de homo- en biseksuele mannen en 10% van de vrouwen heeft ooit een suïcidepoging ondernomen. Dat is vier keer vaker dan in de algemene bevolking. Voor transseksuelen zijn deze cijfers nog veel hoger. Onder jongvolwassen lhbt’ers is suïcidaliteit dus een groot probleem.
• In de literatuur wordt vooral ‘minderheidsstress’ genoemd als belangrijke oorzaak. Het gaat daarbij om zichzelf negatief beoordelen vanwege het lhbt-zijn, discriminatie, pesten en stigmatisering. Vooral als dat in het eigen gezin en de naaste omgeving gebeurt, is dat schadelijk. Voor de lhbt’ers die Christus willen volgen, komt daarbij dat vanuit kerk en wereld in meerderheid wordt gezegd dat het praktiseren van homoseksualiteit oké is en celibatair leven niet nodig en zelfs schadelijk is.
• Maar er zijn ook andere factoren, zoals psychiatrische problemen, seksueel grensoverschrijdend gedrag dat vooral in het uitgaansleven voorkomt en relatief vaak voorkomende soa’s met name onder homoseksuele mannen. Een brede kijk is noodzakelijk om goed zicht te krijgen op de problematiek en passende hulp te bieden.
• Afwijzing en veroordeling van lhbt’ers vormen een risico, met name als dit gebeurt in eigen gezin en gemeenschap. Dit duwt in een gevaarlijk isolement, maakt het moeilijker om voor de gerichtheid uit te komen en gebruik te maken van beschermende factoren zoals sociale steun. Dat noopt tot extra aandacht en steun, ook in de christelijke gemeente.
• Een liefdevolle relatie met de ouders, evenals openheid en aanvaarding van het anders zijn, vormen een belangrijke bescherming tegen de genoemde risico’s.
• Godsdienst beschermt tegen suïcidepogingen en suïcides. Als verklaringen worden genoemd: het bieden van een steunende gemeenschap, suïcide zien als zonde, voorzien in een bron van hoop en leren om betekenis te geven aan lijden. Maar als men zich door God verlaten voelt en geestelijke conflicten ervaart, kan dit het risico op suïcide vergroten.
• Soms wordt verondersteld dat behoudend protestantse jongere lhbt’ers een verhoogd risico lopen op mentale problemen en suïcidaliteit vanwege de afwijzende houding in deze groep. Het beschikbare onderzoek toont een dergelijk verband echter niet aan.

Redenen te over dus om in gesprek te gaan met de personen over wie we het nu hebben. Vanwege de beperkte ruimte verwijs ik naar de website van 113 Zelfmoordpreventie voor uitgebreide adviezen.

Aanvullend daarop: vraag aan de persoon of en hoe het geloof leeft, wat het godsbeeld is en hoe het lhbt-zijn hierop van invloed is. Wees alert op geestelijke conflicten, omdat die een risico kunnen vormen voor suïcidaal gedrag. Weerleg onbijbelse opvattingen als: ‘Ik kan maar beter sterven dan zondigen’, of: ‘Als ik er niet meer ben, ben ik anderen niet meer tot last.’

Terecht wordt bij suïcidaliteit verwezen naar professionele hulp. Helaas is het zo dat veel mensen die suïcide plegen GGZ-hulp krijgen. Denk dus niet dat het wel goedkomt als er professionele hulp is. Een steunend netwerk is en blijft ook dan noodzakelijk. Een mantelzorgroep, bijvoorbeeld uit de kerkelijke gemeente, waarbij de leden elkaar afwisselen en elkaar kunnen steunen, kan hier veel betekenen.

We hebben gezien dat het geloof steun en bescherming kan bieden bij suïcidaal gedrag. Hoe kunnen we dat bevorderen? Voor ik hierop inga, eerst een paar opmerkingen.

• Gebed is onmisbaar – voor de ander, maar ook voor jezelf. Want de omgang met iemand die suïcidaal is, kan aangrijpend zijn en veel geduld vragen.
• Het geestelijk gesprek is bedoeld om het niet zelden gesloten of irreële denken van de suïcidale persoon in contact te brengen met de Heere en Zijn Woord en met christenen, zodat dat kracht kan doen. Maar dat is niet maakbaar. Dat betekent ook dat we niet eerst kijken naar wat direct werkt, zoals bij de praktische hulp, maar naar wat waar en betrouwbaar is.
• Een goed gesprek begint met goed luisteren. Pas dan kunnen we op een passende manier aansluiten.
• Troost en hoop komen bij een ernstig depressief of wanhopig iemand vaak niet meteen binnen. Dat wil niet zeggen dat je dat niet kunt inbrengen, maar zeg erbij dat je je realiseert dat de ander er misschien niet direct iets mee kan en er iets bij voelt. Verwacht daarom niet dat suïcidaliteit door een geestelijk gesprek snel overgaat en wek die verwachting ook niet. Het gaat erom dat er een zaadje wordt geplant dat op een door God gegeven moment kan ontkiemen en opgroeien.
• Empathie is van grote waarde, maar daar moet het niet bij blijven. Voorzichtig aanspreken op verantwoordelijkheid voor God, zichzelf en de naasten is noodzakelijk.

Uit de mogelijke invalshoeken voor een geestelijk gesprek kies ik voor het bieden van hoop in de hopeloosheid die suïcidaliteit kenmerkt. Ik noem enkele mogelijkheden die aan kunnen sluiten bij oorzaken van wanhoop.

Hoop voor wie zich veroordeeld voelt door God: God haat de zonde, maar heeft de zondaar lief

Men kan het gevoel hebben afgewezen en veroordeeld te worden door God. Vooral in het isolement kan dit een vreselijke beproeving zijn. Het is daarom essentieel om te beginnen met de boodschap dat God de wereld, inclusief lhbt’ers zo liefheeft, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon zond. Zie ook 1 Korinthe 6:10-11. Hier klinken meerdere seksuele zonden, maar geen ervan valt buiten het verkondigde heil.

Hoop voor wie opgesloten zit in het isolement: er is de gemeenschap in Christus

Voor wie zich afgewezen en veroordeeld voelt, is het erg moeilijk om over het lhbt-zijn, eenzaamheid en suïcidale gedachten te spreken. Luister daarom eerst en vraag door, zodat je in contact komt met het gesloten doemdenken van de suïcidale persoon. Gelukkig ligt de hoop op doorbreken van het isolement op een dieper niveau dan empathie en aanvaarding. ‘De onverbrekelijke gemeenschap met de verheerlijkte Christus in de Geest is de kern van de christelijke hoop’, schrijven Van den Brink en Van der Kooi in de Christelijke Dogmatiek. Dat plaatst ieder die gelooft in de gemeenschap van 1 Korinthe 12:26–27. Niet de leden dragen en leiden de gemeenschap , maar Christus als het hoofd. Dat neemt niet weg dat enkele vertrouwde broeders en zusters bij wie je altijd terecht kunt, van vitaal belang kunnen zijn.

Hoop voor wie geen mogelijkheid voor een vervuld leven meer ziet: Christus is ons alles

Christopher Yuan vroeg zich af wat hij als christen met zijn homoseksualiteit moest. Het antwoord vond hij in Handelingen 17:28: ‘Want in Hem leven wij, bewegen wij ons en bestaan wij.’ Hij besefte dat niet zijn seksualiteit de kern van zijn identiteit is, maar dat die in Christus ligt. En dat het niet gaat om heteroseksueel worden, maar om heilig leven. Hij schrijft: ‘Heere, u bent voldoende; U bent alles wat ik nodig heb… en laat me dat nooit, nooit vergeten.’

Hoop voor wie de strijd tegen de zonde een hopeloos gevecht lijkt: deze strijd is juist het teken van Gods werk in ons

Wesley Hill schrijft:

‘Ik heb al zozeer toegegeven aan de verleiding in mijn wellustige fantasieën, denk ik soms. Ik heb het voor mezelf al volledig verpest. Zou ik me dan maar niet laten gaan en dat hele onthoudingsgedoe laten zitten? God wil me niet opnieuw vergeven. Maar dan denk ik aan het evangelie. Het goede nieuws van het christendom biedt – in rijke mate – vergeving van zonden, uitwissing van schuld en verwijdering van alle goddelijke toorn door het sterven en de opstanding van Jezus Christus uit de doden. (…)

Persoonlijke omgang met God en deelname aan het transformerende leven van de kerk betekent niet dat we een soort ‘vrijkaartje’ krijgen voor onvoorwaardelijke liefde die ons laat blijven wie we zijn. In plaats daarvan krijgen we een vurige, veeleisende liefde die ons nooit zal laten ontsnappen aan haar zuiverende, vernieuwende en genezende greep. En dat betekent dat onze pijn – de pijn van de diepgewortelde neigingen en verlangens die afgewezen en geblokkeerd worden door Gods gebod van reinheid van het evangelie – niet zozeer een teken is van ons gebrek om te leven zoals God van ons vraagt, maar veeleer het teken is van onze trouw.’

Dr. J. van der Wal, psycholoog
Van der Wal was onder andere onderzoeker aan de RU Leiden en bestuurder van Eleos. Nu is hij gepensioneerd.

De beginsituatie van een tiener- of jongerengroep kan heel verschillend zijn.

• Soms geldt dat het voor jongeren een ver-van-m’n-bed onderwerp is. Ze kennen geen enkele homo persoonlijk, zeker niet binnen de kerk. Dat zegt iets voor de anonieme homo die ondertussen deel uitmaakt van hun groep: hij of zij voelt zich niet echt veilig en probeert vóór alles anoniem te blijven. Met een catecheseles of jeugdwerkprogramma zend je dan het signaal uit dat je wel degelijk beseft dat er ook ‘onder ons’ homo’s zijn. Het is zowel voor de anonieme homo als voor zijn of haar omgeving een waardevolle investering.
• Voor andere groepen is het onderwerp meer vanzelfsprekend. Ze beseffen heel goed dat er in hun kerk homo’s (moeten) zijn en ze willen daarover leren. Wat betekent het voor een christen-jongere om te ontdekken dat hij homo is? Hoeveel mensen zijn eigenlijk homo? Hoe moeten we als jongeren omgaan met homoseksualiteit, of beter: met jongeren die het betreft?
• Het kan ook zijn dat u in uw catechese- of jongerengroep veel vooroordelen over homoseksualiteit en over homo’s tegenkomt. Het woord ‘homo’ is vooral een scheldwoord, of het wordt gebruikt in zogenaamde grapjes. Het enige dat uw tieners of jongeren over het onderwerp weten, komt uit de media, bijvoorbeeld Journaalbeelden over de Canal Parade in Amsterdam. ‘Homo’s, dat zijn mensen die zich aanstellen.’ De anonieme homo in de groep hoort het aan en zegt maar niks…

In een catecheseles of jeugdwerkprogramma van Hart van Homo’s ligt het accent op bewustwording, respect en basisinformatie over het onderwerp (in de vorm van een kleine homo-quiz). Het is een voortdurend gesprek met de tieners en jongeren. Aan het einde komen een paar bijbelse lijnen aan de orde, waarbij tieners en jongeren zelf aan het denken worden gezet over hun houding ten opzichte van het onderwerp. De visie van Hart van Homo’s komt impliciet aan de orde, zonder jongeren uit te sluiten die er anders over denken.

Neem contact op met Herman van Wijngaarden om één en ander door te spreken (herman@hartvanhomos.nl)

U kunt Hart van Homo’s uitnodigen voor een avondvullend programma over verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld: ‘Wat zegt de Bijbel over homoseksualiteit?’, ‘Hoe ga je als ouders om met het homo-zijn van je kind?’ Er zijn drie verschillende sprekers beschikbaar. Ook voor jeugdverenigingen, catechesegroepen of tienerclubs kan Hart van Homo’s een programma verzorgen. Kijk hier voor de mogelijkheden.

Hoe kun je homoseksuele jongeren nabij zijn in hun zoektocht naar antwoorden op vragen waar ze mee zitten, vooral ook in relatie tot het geloof? De praktijk leert dat het goed en belangrijk is om hierover na te denken. Over de pastorale kant van het onderwerp verzorgt Hart van Homo’s daarom

• trainingen voor
• kerkenraden
• jeugdleiders
• medewerkers pastoraat

Neem hiervoor contact op met Herman van Wijngaarden, schrijver van het boek Om het hart van homo’s – pastoraat aan homoseksuele jongeren.

Regelmatig gebeurt het dat kerkenraden willen nadenken over homoseksualiteit, maar eigenlijk niet weten waar ze moeten beginnen. Of ze hebben al wel een begin gemaakt, maar willen verder nadenken over bepaalde vragen waar ze op gestuit zijn. Ook daarvoor is Hart van Homo’s beschikbaar. Neem contact op met Herman van Wijngaarden.

Een avond kost in principe € 300,- plus reiskosten.

Alleen al dáárom is het aan te raden om homoseksualiteit ook in het jeugdwerk aan de orde te stellen.

Het doel is heel eenvoudig: het onderwerp bespreekbaar maken. Laat zien dat het evangelie ook voor homoseksuele jongeren ‘goede boodschap’ is. Een paar richtlijnen daarbij:

1. 1. Kies voor een pastorale insteek, niet een morele – Homoseksualiteit is al té veel vooral een onderwerp van discussie geweest. Daarbij ging het vaak meer over standpunten dan over mensen. Jongeren met homoseksuele gevoelens worden zo gereduceerd tot personen over wie je een mening moet hebben. Dat verhindert het zicht op wat deze jongeren werkelijk nodig hebben. Laten we niet denken dat het genoeg is wanneer je hen een duidelijk moreel standpunt kunt voorhouden…
   2. Richt je vooral op de omgeving van de homoseksuele jongeren (dus niet op de homoseksuele jongere zelf) – Een belangrijk doel is dat er een omgeving ontstaat waarbinnen een eventuele homoseksuele jongere zich veilig voelt. Probeer dus vooral begrip te creëren voor zo’n jongere en laat iets van de spanning voelen waarvoor hij of zij zich geplaatst voelt. Inleefwerkvormen zijn daarvoor erg geschikt, bijvoorbeeld: waar denk je dat een homoseksuele jongere zich vooral zorgen over zal maken?
   3. Probeer bij te dragen aan een positievere beeldvorming rond homoseksualiteit – In de kerk is er teveel de neiging (geweest) om vooral de problematische kant van homoseksualiteit te belichten. Gevolg daarvan is dat het onderwerp bedreigend is geworden – niet alleen voor de homoseksuele jongeren, maar voor álle jongeren. Dat verhindert een evenwichtige visie op homoseksualiteit. Een gemeente die uitgaat van de visie dat de Bijbel geen ruimte laat voor een homoseksuele relatie, moet er daarom vooral ook op wijzen dat er méér te zeggen valt over homo’s en homoseksualiteit.
   4. Doel is vooral: gesprek laten ontstaan – Het doel hoeft niet te zijn: duidelijkheid creëren. Laat merken dat het onderwerp bespreekbaar is. Dat betekent niet dat je de indruk moet wekken dat een standpunt niet belangrijk is, maar wel dat je daar met een open Bijbel over wilt en kunt praten. Kies dus vooral werkvormen die bijdragen aan een goed gesprek.

Maar welke plaats heeft het standpunt van de gemeente dan in zo’n programma? Moet je dat dan maar achterwege laten? Nee, maar ga er wel zorgvuldig mee om.

• Probeer het standpunt niet te ‘bewijzen’. De meeste jongeren weten waarschijnlijk wel ‘wat de Bijbel erover zegt’. Voor hen is het vooral de vraag: wat betekent dat voor onze houding ten opzichte van homo’s, en hoe kun je daar als homoseksuele jongere mee omgaan?
• Als je er toch iets over wilt zeggen, wijs dan vooral op de lijn die met Genesis 2:21-25 wordt ingezet en in de hele Bijbel volgehouden: als de Bijbel negatief is over de homoseksuele relatie, is het steeds omdat God seksualiteit bedoeld heeft voor de unieke relatie tussen één man en één vrouw. Ga niet te diep in op teksten als Leviticus 18:22 of Romeinen 1. Als je dat wél doet, moet je het namelijk serieus doen en dat wordt al gauw te ingewikkeld. Bovendien geeft het een focus op de negatieve (of problematische) kant van homoseksualiteit, namelijk de homoseksuele relatie. Het besef dat daarmee niet alle homoseksuele gevoelens ‘fout’ zijn, wordt dan onderbelicht.
• Geef ruimte aan andere meningen – Je mag best laten merken dat de Bijbel volgens jou de homoseksuele relatie afkeurt. Maar geef toch ook ruimte aan de zoektocht van jongeren die deze mening (nog) niet delen. We moeten ook niet de indruk wekken dat met het juiste standpunt over homoseksualiteit het christen-zijn staat of valt. Beslissend zijn onze relatie met God en onze gehoorzaamheid aan de Schrift. Als mensen op die basis over dit onderwerp willen nadenken, moeten we dat respecteren, ook als ze tot een ander standpunt komen.
• Zorg dat je zelf een evenwichtige visie hebt – Je hoeft niet alle vragen over homoseksualiteit te kunnen beantwoorden. Wel is belangrijk dat je denkt vanuit een kader dat ruimte geeft aan de homoseksuele jongeren. Die ruimte is op z’n minst dat hij er mag zijn mét zijn of haar homoseksuele gevoelens. Benoem zijn gevoelens dus niet als (per definitie) zondig, maar als gevoelens waarmee hij op een verantwoorde manier moet (en kan) omgaan.

De jeugdorganisatie HGJB heeft verschillende programma’s die geschikt zijn om het onderwerp homoseksualiteit in het jeugdwerk (of de catechese) te bespreken.

Kijk op methode.hgjb.nl. 

Herman van Wijngaarden

Ik kom ze regelmatig tegen: gemeenten, zowel ‘links’ als ‘rechts’, die in hun midden nauwelijks of geen homo’s kennen. De oorzaak daarvan is in het algemeen dat er over het onderwerp gewoon niet gesproken wordt. Dat ervaren de homoseksuele gemeenteleden als ‘onveilig’. Er wordt gedaan alsof het onderwerp niet bestaat; alsof zijzelf niet bestaan, of nog erger: alsof zij niet mogen bestaan. Veel homo’s voegen de daad bij de stilte en vertrekken uit de gemeente.

Voor een aantal gemeenten is de oplossing heel simpel. Ze moeten gewoon harder roepen dat homoseksualiteit voor hen geen enkel probleem is. Voor andere gemeenten ligt het ingewikkelder. Zij lezen de Bijbel – volgens mij terecht – zo dat het voor hen onmogelijk is om te zeggen dat er helemaal niks aan de hand is. Wie het onderwijs van Jezus en de apostelen over (homo)seksualiteit serieus neemt, moet op z’n minst erkennen dat het niet vanzelfsprekend is dat een christen-homo een seksuele relatie aangaat. 

Iemand wees me erop dat dit in mijn boek Om het hart van homo’s – over pastoraat aan homoseksuele jongeren onderbelicht is gebleven. Jongeren die de ontdekking doen dat ze homo zijn, moeten zich niet hoeven afvragen of ze daarover in hun gemeente kunnen praten. Met andere woorden: het moet in het DNA van de gemeente zitten dat homo’s gezien worden. We hebben het dan over de homo-opvoeding van de gemeente.

• Wij gebruiken ‘homo’ niet als scheldwoord – Een gymnastiek-docent op een christelijke school bekende: ‘Ik hoor regelmatig dat ze elkaar uitschelden voor “homo”. En eerlijk gezegd heb ik daar nog nooit wat van gezegd.’ Dat mag op een christelijke school of in een christelijke gemeente dus niet zo zijn. Onderdeel van een christelijke opvoeding moet zijn dat we zo niet over homo’s praten, ook niet op de kinder- of tienerclub. Reken maar dat een anonieme homo-tiener het opmerkt: ‘Deze tienerleider staat toe dat “homo” als scheldwoord gebruikt wordt.’ Dat maakt de kans dat hij deze leider ooit in vertrouwen zal nemen alleen maar kleiner.
• Wij respecteren en waarderen homoseksuele mensen – Ik voeg daar direct aan toe: niet ondanks hun homo-zijn, maar inclusief hun homo-zijn. Misschien zijn we teveel geneigd om homoseksualiteit louter als probleem te benaderen. We hebben het er dan ook alleen over als er wat mee aan de hand is. Daarmee onderkennen we onvoldoende dat je juist als homo een heel mooi mens kunt zijn. Zonder te ontkennen dat homoseksualiteit gebrokenheid is, mogen we erkennen dat homo’s op hun eigen manier begaafde mensen zijn. Als ik ernaar vraag, weten mensen dat altijd te benoemen: homo’s zijn bovengemiddeld sociaal, creatief en zorgzaam.
• Bij ons is het onderwerp bespreekbaar – We hoeven er niet bang voor te zijn om het onderwerp te bespreken. Stel het vooral ook aan de orde in het tiener- en jongerenwerk. Bij de HGJB zijn voor € 7,50 heel goede programma’s daarvoor beschikbaar (voor tienerwerk: ‘Je zult maar homo zijn…’ en voor jongerenwerk ‘Als homo achter Jezus aan’). Zonder voor te schrijven wat de conclusie moet zijn, worden jongeren daarin uitgedaagd om rond dit onderwerp zowel Gods barmhartigheid als Zijn heiligheid serieus te nemen. Of nog een idee: hang één of meer posters van de stichting Hart van homo’s op.
• Natuurlijk bidden wij voor homo’s – Ik zeg dit met de nodige voorzichtigheid, want het komt er hierbij wel op aan hoe dat gedaan wordt. Zet de homo’s niet bij voorbaat in het rijtje zieken, gehandicapten en alleenstaanden – alsof ze zielig zijn. Een formulering als ‘we bidden voor jongeren die een weg zoeken met hun homoseksualiteit’ klinkt beter dan ‘we bidden voor jongeren die worstelen met hun andere geaardheid’. Noem het onderwerp bij naam en laat aan de jongeren zelf over of ze het een ‘worsteling’ vinden.
• Wij zullen een homo nooit afwijzen – Ik snap het wanneer ouders er moeite mee hebben als hun zoon of dochter een homoseksuele relatie aangaat. Maar het moet tot het onderwijs van de gemeente behoren ‘dat wij onze homoseksuele kinderen altijd zullen liefhebben en ontvangen, ook als ze wegen gaan die wij liever anders zouden zien’. Dat moeten onze kinderen al weten vóórdat ze eventueel tot de ontdekking komen dat ze homo zijn. ‘Natúúrlijk zullen mijn ouders altijd van me blijven houden.’
• We willen altijd in gesprek blijven – Ik denk dat het nodig is dat een gemeente kleur bekent rond het onderwerp homoseksualiteit. ‘Beleid’ is een te groot woord, maar bepaalde principes mogen duidelijk zijn. Een gemeente zou bijvoorbeeld minimaal dit kunnen zeggen: 1. ‘Wij geloven dat God seksualiteit bedoeld heeft voor een relatie tussen een man en een vrouw’, en 2. ‘We willen dat onze homoseksuele broeders en zusters zich in onze gemeente thuisvoelen.’ In het spanningsveld tussen deze twee principes zou ik niet teveel willen vastleggen. Laat ruimte voor het gesprek. Daarin mag wederzijds respect gevraagd worden, juist ook als het ergens gaat wringen.

Herman van Wijngaarden
07-11-2019

Dit artikel is ook geplaatst op CIP.nl.