door N.C. van der Voet

Tegelijkertijd ben ik er ook niet verlegen mee. In de gemeente mogen we elkaar aan het denken zetten, elkaar bemoedigen én elkaar vermanen. Daarmee is niets mis. Daarom mogen we ook vragen stellen over de keuzes die homo’s zouden kunnen maken. Wat is verantwoord voor God?

De vraag of homo’s vriendschap mogen sluiten, is niet zo moeilijk te beantwoorden. Wij genieten allemaal van vriendschap, in elke levensfase. Vriendschap is een geschenk van God. Geen vrienden hebben is een gemis (Ps. 88:19).

Ik heb het nu over alle mensen. Wij zijn namelijk niet allereerst homo of hetero. We zijn mens. We hebben allemaal behoefte aan vriendschap, aan geaccepteerd worden, aan je op je gemak voelen bij vrienden, aan vertrouwen geven en vertrouwd worden.

Ik maak geen onderscheid tussen homo’s en hetero’s. Waarom zou ik? We zouden kunnen vrezen dat er dingen mis kunnen gaan als vrienden homo’s zijn. Dat klopt, maar dat is niet uniek voor homo’s. Tussen hetero’s kan ook het een en ander misgaan, getrouwd en ongetrouwd. Dat kan in gedachten, woorden en gedrag. Als twee bevriende echtparen op vakantie gaan, zou het zomaar kunnen dat één van hen in die periode het aanlegt met de partner van de ander. Gaan we daarom waarschuwen voor heterovriendschappen?

Een belangrijke grens heeft te maken met wat al tweeduizend jaar de kern van christelijke huwelijksethiek is: seksualiteit hoort thuis binnen de exclusieve relatie van het huwelijk tussen man en vrouw. Als wij dit als uitgangspunt nemen, moeten christelijke hetero’s soms een gevecht voeren met zichzelf voor zelfbeheersing. Dat geldt voor alleenstaanden in het bijzonder.

Christelijke homo’s hebben een nog zwaardere strijd omdat zij sowieso voor hun gevoelens niet de bedding van het huwelijk van man en vrouw kunnen vinden. Ze kunnen er zelfs niet op hopen. Dat is zwaar. Emotioneel is het anders dan het alleen blijven van hetero-alleenstaanden. Feitelijk is het gelijk.

In de gemeente hebben homo’s hopelijk heterovrienden. Twee (of meer!) homo’s kunnen ook vrienden of vriendinnen zijn. Twee alleenstaande vriendinnen/vrienden mogen naast elkaar in de kerk zitten en als introduce(e) van elkaar meegaan naar allerlei bijeenkomsten. Mij interesseert het niet zo of daar dan homoseksualiteit een rol speelt.

Dit artikel is een verkorte weergave van een lezing die Nico van der Voet gehouden heeft op een studiedag over homoseksualiteit (19 februari 2014), georganiseerd door de Gereformeerde Bond en de HGJB.

Dit citaat zal herkenning oproepen, maar misschien ook vragen. Een jongere die weet dat hij waarschijnlijk ongetrouwd zal blijven, heeft des te meer behoefte aan goede vrienden. Dat zal duidelijk zijn. Dat dat niet maar oppervlakkige vrienden moeten zijn, zal ook geen verbazing oproepen. Maar hoe geef je vorm aan zo’n vriendschap?

Toch laat het voorbeeld van David en Jonathan zien dat er in een vriendschap sprake kan zijn van echte liefde, zonder dat het een seksuele relatie is. Misschien hebben we het dan over een vorm van vriendschap die we opnieuw moeten ontdekken: de intieme vriendschap.

Want waar heeft een mens in de eerste plaats behoefte aan? Dat hij of zij niet (meer) eenzaam is, of anders gezegd: dat hij/zij geestelijke intimiteit beleeft! Eenzaamheid is niet per se hetzelfde als alleen-zijn, het is vooral dat je je niet gekend weet – écht gekend. Ieder mens verlangt naar een ander die werkelijk weet wat er in hem of haar omgaat, naar iemand bij wie je kwetsbaar en eerlijk kunt zijn. Het huwelijk is daarvoor bij uitstek bedoeld, maar ook een vriendschap kan deze geestelijke intimiteit geven.

Juist als homo’s ervoor kiezen ongetrouwd te blijven, zullen ze bewust moeten investeren in (h)echte vriendschappen.

Dat kan best lastig zijn, want je hebt jezelf niet altijd onder controle. Misschien word je zelfs wel verliefd op iemand uit je vriendenkring. Wat doe je dan? Het klinkt (te) simpel, maar wat je dan in ieder geval níet moet doen, is aan de haal gaan met die verliefdheid. Dat is niet eerlijk naar die ander toe en ook niet naar jezelf, ook al voelt het op dit moment prettig.

Beter is het om er met iemand over te praten – als het een goede vriend is misschien zelfs met die persoon zelf. Waarschijnlijk kan hij of zij begrip voor je opbrengen en je tegelijkertijd nog eens duidelijk maken ‘dat het niks kan worden’. Oké, je bent dan een illusie armer, maar mogelijk heb je daarmee voor de lange termijn je vriendschap gered.

In bovenstaande zit het al: het is belangrijk dat je in je vriendschappen open en eerlijk kunt zijn. Want je wilt ‘gekend’ zijn, ook als homo. Probeer dus te praten over gevoelens, je eventuele pijn, je gevecht met seksualiteit en – als het nodig is – over je nederlagen daarbij. Maar ook je voorkeuren mogen benoemd worden. Als de andere jongens aan elkaar vertellen welke meiden ze leuk vinden, waarom zou jij dan niet ‘s mogen vertellen wat voor jongens jij aantrekkelijk vindt? Natuurlijk vinden ze dat in het begin raar, maar daar zullen ze mee moeten leren leven. Jij bent nu eenmaal homo en dat hoef je voor anderen niet weg te stoppen.

Heel praktisch ook: als homoseksuele jongen vind je het niet vervelend als een bevriende jongen je bijvoorbeeld een hug of een zoen zou geven (onder meiden is dat sowieso veel gewoner). Op zich is daar niks mis mee. Zoiets kun je natuurlijk niet forceren, het moet spontaan ontstaan. Maar als een vriend je spontaan zo’n cadeautje wil geven, mag je dat zonder schaamte in ontvangst nemen. Je hoeft je homo-zijn in je vriendschappen niet uit te sluiten, en als het goed is, geven je vrienden je die ruimte.

Meer over vriendschap kun je lezen in het boekje ‘Oké, ik ben dus homo’ van Herman van Wijngaarden. Dit artikel is een ingekorte versie van hoofdstuk 6 daaruit.

‘Zelf was ik soms bang dat vrienden zouden denken dat ik hen leuk vond. Ik heb wel eens het idee dat mensen denken dat ik verliefd kan worden op elk willekeurig meisje met wie ik omga. Maar dat slaat natuurlijk nergens op.’

‘Gelukkig merkte ik dat vrienden niet echt bang zijn dat ik hen leuk vind. Het was meer een idee van mijzelf. Dingen zoals knuffels geven, wat wij in de vriendinnengroep altijd doen, zijn ook niet veranderd. Dat kan gewoon nog steeds.’

‘Het is belangrijk te onthouden dat jij “jij” bent, met je eigen persoonlijke karakter’, vindt Karin. ‘De mededeling dat jij misschien verliefd wordt op meisjes, verandert niet de persoon met wie jouw vrienden ooit bevriend zijn geraakt.’

‘Wel heb ik gemerkt dat vrienden het vaak lastig vinden om er met mij over te praten. Op de een of andere manier vind ik het belangrijk dat ze er zelf naar vragen, maar zij vinden het vaak lastig om dat te doen. Ze weten dan niet of ik dat wel zo wil en of ze het gespreksonderwerp er zomaar tussendoor kunnen gooien.’

‘Het kan ook zijn dat ze het voor zichzelf lastig vinden om erover te praten. Dat snap ik en ik vind dat ik ze daarin de tijd moet geven.’

‘Juist als je dingen die je echt bezig houden deelt, verdiept dat je vriendschap. Ik merk dat ik vrienden gewoon nodig heb.’

7 Opnieuw zag ik iets vluchtigs onder de zon.

8 Er is er één, en geen tweede. Hij heeft ook geen kind of broer en toch komt er geen einde aan al zijn zwoegen. Ook wordt zijn oog niet verzadigd van rijkdom. Nooit is het: Voor wie tob ik mij af en laat ik mijzelf het goede ontbreken? Ook dat is vluchtig en een treurige bezigheid.

9 Twee zijn beter dan één, want samen krijgen zij een goede beloning voor hun zwoegen.

10 Want als zij vallen, helpt de één zijn metgezel overeind. Maar wee die ene die valt, terwijl er geen tweede is om hem overeind te helpen.

11 Ook als er twee bij elkaar liggen, hebben zij warmte, maar hoe moet één alleen warm worden?

12 En als iemand de één overweldigt, zullen die twee tegen hem standhouden. Een drievoudig snoer wordt niet snel gebroken.

1. Gemeenschap (vers 9) – Samen zwoegen loont, zegt de NBV in vers 9. Als het meezit, kun je die ervaring opdoen op school, als je samen een werkstuk maakt. Maar vriendschap gaat dieper. Samen werken en leven in een vriendschap is maar niet een kwestie van 1 + 1 = 2. In een vriendschap is 1 + 1 méér dan 2. Want een echte vriendschap is een proces van geven en ontvangen, waardoor heel mooie dingen kunnen ontstaan. Je haalt in elkaar de beste dingen naar boven.

● Vriendschap vraagt om geven en ontvangen

2. Zorg (vers 10) – De ‘metgezellen’ van Prediker 4 dragen echt zorg voor elkaar: als de één valt, helpt de ander hem overeind. Ook dit is een belangrijk aspect aan vriendschap. Je helpt de ander, maar ook: je láát jezelf helpen. Daarvoor moet je kwetsbaar durven zijn: de ander vertellen als je gevallen bent. Andersom bén je er gewoon voor je vriend(in) als hij/zij je nodig heeft.

● Vriendschap vraagt om kwetsbaar zijn en zorgen.

3. Intimiteit (vers 11) – In onze tijd denken we bij intimiteit bijna direct aan seksualiteit. Voor de Prediker was dat niet zo: ook vrienden kunnen elkaar intimiteit en geborgenheid geven. Dat kan lichamelijke intimiteit zijn (een hug of een omhelzing), maar ook niet-lichamelijke (open en eerlijk zijn over jezelf).

● Vriendschap vraagt om vertrouwen en liefhebben.

4. Bescherming (vers 12) – Vriendschap maakt je bestand tegen allerlei aanvallen en verleidingen die op je af kunnen komen. Dat kunnen ook de aanvallen van de satan zijn, waarover Paulus het heeft in Efeze 6. Alleen al het erover praten, kan heel veel kracht geven, zeker als God daarbij betrokken wordt – vrienden die voor elkaar bidden.

● Vriendschap vraagt om afhankelijk zijn en verantwoordelijkheid dragen.

Natuurlijk niks ten nadele van verkering, huwelijk en seksualiteit. Die zaken zijn erg mooi en belangrijk. Goed dat er boeken voor tieners en jongeren over verschijnen. Terecht ook dat er in de kerk cursussen worden aangeboden als de Marriage Course of Hart voor je huwelijk. Maar waarom maken we ons veel minder druk over het onderhouden van vriendschappen? Waarom geen ‘Friendship Course’? Omdat goede vriendschappen vanzelf gaan? Omdat je best zonder kan?

Het is opvallend hoe positief de Bijbel over vriendschap schrijft. Het grootste voorbeeld van liefde ontleent Jezus niet aan het huwelijk, maar aan vriendschap: ‘Niemand heeft een grotere liefde dan deze, namelijk dat iemand zijn leven geeft voor zijn vrienden’ (Joh. 15:13). David en Jonathan hadden zo’n vriendschap. Die ging zelfs zó ver dat David na Jonathans dood kon zeggen: ‘Jouw liefde was mij dierbaar, meer dan die van vrouwen’ (2 Sam. 1:26). Misschien heeft Salomo daar wel aan gedacht toen hij er later over schreef hoe onmisbaar vriendschap is (Pred. 4:7-12).